Πόσα είδη ναρκισσιστών υπάρχουν; Πώς τους αναγνωρίζουμε και πώς προστατευόμαστε;
Ξέρεις, όταν μιλάμε για ναρκισσισμό, οι περισσότεροι έχουν στο μυαλό τους μια συγκεκριμένη εικόνα: κάποιον που κοιτάει συνεχώς τον εαυτό του στον καθρέφτη, μιλάει μόνο για τον εαυτό του και νομίζει ότι είναι ο καλύτερος απ’ όλους. Και ναι, αυτό είναι ένα κομμάτι του. Αλλά η αλήθεια είναι πως ο ναρκισσισμός έχει πολλά πρόσωπα. Και μερικά απ’ αυτά… δεν φαίνονται με την πρώτη ματιά.
Ο ναρκισσισμός, λοιπόν, δεν είναι μόνο ένας τύπος ανθρώπου. Υπάρχουν τουλάχιστον δύο βασικά είδη που αξίζει να γνωρίσεις, και είναι τόσο διαφορετικά μεταξύ τους που μπορεί να μπερδευτείς. Ο πρώτος είναι αυτός που όλοι φανταζόμαστε – ο εξωστρεφής, ο «μεγαλομανής». Ο δεύτερος, όμως, είναι πιο ύπουλος – ο εσωστρεφής, ο «ευάλωτος». Και οι δύο, όμως, έχουν ένα κοινό: μια εσωτερική δυσκολία να αγαπήσουν πραγματικά, τόσο τον εαυτό τους όσο και τους άλλους.
Ο εξωστρεφής ναρκισσιστής: ο μεγάλος πρωταγωνιστής
Αυτός ο τύπος ναρκισσιστή τραβάει εύκολα την προσοχή. Φαίνεται δυναμικός, πετυχημένος, ίσως και λίγο “σταρ”. Συνήθως είναι κοινωνικός, έχει αυτοπεποίθηση και ξέρει να γοητεύει. Μπορεί να σου πει ανοιχτά πόσο ικανός είναι, πόσο ξεχωριστός ή πόσο αξίζει να τον θαυμάζουν.
Αλλά πίσω από αυτή την εικόνα, κρύβεται κάτι πιο εύθραυστο. Όλη αυτή η ανάγκη για αναγνώριση δεν είναι τυχαία. Είναι σαν να λέει: «Δες με, αποδέξου με, πες μου ότι αξίζω». Μόνο που αυτό δεν το παραδέχεται ποτέ, ούτε στους άλλους ούτε στον εαυτό του. Έτσι, προσπαθεί να γεμίσει αυτό το κενό μέσα από επιτυχίες, εντυπωσιασμούς και έλεγχο.
Συνήθεις συμπεριφορές:
- Μιλάει πολύ για τον εαυτό του
- Υποτιμά ή αγνοεί τις ανάγκες των άλλων
- Θέλει συνεχώς επιβεβαίωση
- Δυσκολεύεται να δεχτεί κριτική
- Χρησιμοποιεί τους άλλους για να ενισχύσει την εικόνα του
Ο εσωστρεφής ναρκισσιστής: ο αόρατος πόνος
Αυτός ο τύπος είναι πιο δύσκολο να τον δεις. Δεν είναι απαραίτητα φανταχτερός. Μπορεί να φαίνεται ακόμα και ντροπαλός ή ήσυχος. Αλλά μέσα του υπάρχει η ίδια ανάγκη για αποδοχή και αναγνώριση – απλώς δεν την εξωτερικεύει με έπαρση. Την ζει εσωτερικά, πολλές φορές με πόνο.
Είναι αυτός που νιώθει παρεξηγημένος, που πιστεύει ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει πραγματικά. Δεν ζητάει να τον θαυμάσεις, αλλά αν το κάνεις, ίσως κολλήσει πάνω σου. Χρειάζεται συνεχώς φροντίδα, αλλά δεν μπορεί να τη δώσει πίσω. Και αν τον κριτικάρεις ή απομακρυνθείς, μπορεί να νιώσει προδομένος ή καταρρακωμένος.
Συνήθεις συμπεριφορές:
- Δυσκολεύεται να εμπιστευτεί
- Υπερευαίσθητος στην απόρριψη
- Κρατάει θυμό μέσα του χωρίς να τον εκφράζει
- Έχει φαντασιώσεις μεγαλείου, αλλά δεν τις μοιράζεται
- Μπορεί να παρουσιάζεται ως «το θύμα» σε κάθε σχέση
Υπάρχουν και πιο «σκοτεινά» προφίλ
Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, υπάρχει ο κακόβουλος ναρκισσιστής. Εκεί τα πράγματα μπλέκονται με στοιχεία επιθετικότητας, χειριστικότητας και πλήρους έλλειψης ενσυναίσθησης. Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν πραγματική συναισθηματική ζημιά, και συχνά συνδέονται με πιο σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας.
Πώς προστατεύεσαι όταν ο ναρκισσιστής είναι μέσα στην οικογένεια;
Όταν ο ναρκισσιστής είναι γονιός, αδελφός ή σύντροφος, τα πράγματα γίνονται πολύπλοκα. Το συναίσθημα δένει, το παρελθόν βαραίνει και η απόσταση πονάει. Δεν μπορείς πάντα να φύγεις. Αλλά μπορείς να σταθείς όρθιος.
Τι μπορείς να κάνεις:
- Μάθε να βάζεις όρια. Όχι με φωνές, αλλά με σταθερότητα. Π.χ. “Δεν θα συνεχίσω αυτή τη συζήτηση έτσι.”
- Μην εξαρτάσαι συναισθηματικά. Όσο πιο πολύ χρειάζεσαι την αποδοχή τους, τόσο πιο ευάλωτος/η είσαι.
- Αναγνώρισε τον χειρισμό. Αν σε κάνουν να αμφιβάλλεις για τον εαυτό σου, δεν είναι τυχαίο.
- Μίλα με έναν ειδικό. Μπορεί να σε βοηθήσει να δεις τη δυναμική καθαρά, χωρίς ενοχές.
- Δούλεψε την εσωτερική σου αξία. Όχι για να τους αλλάξεις, αλλά για να μην σε αλλάξουν αυτοί.
Ο υγιής ναρκισσισμός: το απαραίτητο καύσιμο της ψυχής
Χωρίς καθόλου ναρκισσισμό δεν μπορούμε να επιβιώσουμε. Ο υγιής ναρκισσισμός είναι το να ξέρω ότι αξίζω, ακόμα κι αν δεν με αγαπούν όλοι. Είναι το να μπορώ να νιώθω περήφανος για τον εαυτό μου χωρίς να μειώνω τους άλλους. Είναι να ξέρω ότι αξίζω φροντίδα, όρια, σεβασμό.
Πώς τον ξεχωρίζουμε:
- Δεν προσβάλλει τους άλλους
- Δεν χρειάζεται χειροκρότημα για να νιώσει καλά
- Αντέχει την απόρριψη χωρίς να καταρρέει
- Ζητά αλλά και δίνει – χώρο, αγάπη, αποδοχή
Τον έχουμε όλοι – ή τουλάχιστον όλοι τον χρειαζόμαστε. Είναι αυτό που μας κρατά όταν όλα γύρω φαίνονται να γκρεμίζονται. Όταν πονάμε, όταν απογοητευόμαστε, όταν χρειαζόμαστε να ξανασηκωθούμε.
Ένα τελευταίο που αξίζει να θυμάσαι
Ο ναρκισσιστής δεν είναι πάντα «τέρας». Μερικές φορές είναι ένας άνθρωπος που δεν έμαθε ποτέ να αγαπιέται χωρίς όρους. Που μεγάλωσε μέσα σε ανταγωνισμό, σύγκριση ή απόρριψη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι εσύ πρέπει να πληρώνεις το τίμημα.
Η δική σου ψυχική υγεία είναι εξίσου σημαντική. Και αν η σχέση που έχεις με κάποιον ναρκισσιστή σε πονάει διαρκώς, μην αμφιβάλεις: έχεις το δικαίωμα να απομακρυνθείς, να προστατευτείς, να ξαναβρείς τον εαυτό σου.
Η αγάπη δεν είναι να υπομένεις ό,τι σου κάνουν. Είναι να ξέρεις ποιος είσαι, ακόμα και μέσα σε χαμηλόφωνα, δύσκολα δωμάτια.