Η ανάγκη ενός ανθρώπου να μειώσει κάποιον άλλον μπορεί να πηγάζει από διάφορους ψυχολογικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς παράγοντες. Παρόλο που κάθε περίπτωση είναι μοναδική, υπάρχουν ορισμένοι συνηθισμένοι λόγοι που μπορούν να εξηγήσουν αυτήν τη συμπεριφορά:
1. Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Ένα άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να προσπαθεί να ανεβάσει τη δική του εικόνα μειώνοντας τους άλλους. Αυτή η συμπεριφορά λειτουργεί σαν μηχανισμός άμυνας για να καλύψει τα δικά του συναισθήματα ανεπάρκειας.
2. Ανάγκη για έλεγχο ή εξουσία
- Σε κάποιες περιπτώσεις, η μείωση των άλλων μπορεί να είναι μια στρατηγική για να αποκτήσει ή να διατηρήσει έλεγχο και εξουσία. Μειώνοντας την αυτοπεποίθηση του άλλου, το άτομο που το κάνει νιώθει πιο ισχυρό.
3. Ζήλια ή ανταγωνισμός
- Όταν κάποιος νιώθει ζήλια ή βλέπει τον άλλον ως απειλή, μπορεί να τον μειώσει για να μειώσει την “απειλή” αυτή στα μάτια του εαυτού του ή του περιβάλλοντος.
4. Απουσία ενσυναίσθησης
- Άτομα με δυσκολία να μπουν στη θέση του άλλου μπορεί να μειώνουν χωρίς να αντιλαμβάνονται τον πόνο που προκαλούν. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά ή άλλες διαταραχές προσωπικότητας.
5. Κοινωνική επιρροή
- Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συμπεριφορά αυτή μπορεί να οφείλεται σε κοινωνικές πιέσεις ή πρότυπα. Για παράδειγμα, σε τοξικά περιβάλλοντα, η μείωση των άλλων μπορεί να θεωρείται αποδεκτός τρόπος για να “κερδίσει” κάποιος αναγνώριση ή αποδοχή.
Ας αναλύσουμε πιο διεξοδικά τι μπορεί να «κερδίσει» ένας άνθρωπος όταν μειώνει κάποιον άλλον. Αν και συχνά αυτά τα “κέρδη” είναι επιφανειακά ή προσωρινά, εξυπηρετούν ψυχολογικές ανάγκες που μπορεί να μην αναγνωρίζονται συνειδητά από το άτομο.
1. Προσωρινή ενίσχυση αυτοεκτίμησης
- Μηχανισμός άμυνας: Όταν ένα άτομο νιώθει ότι υπολείπεται ή συγκρίνει τον εαυτό του με κάποιον άλλον και βρίσκει ελλείψεις στον εαυτό του, μπορεί να προσπαθήσει να «κατεβάσει» τους άλλους για να νιώσει ανώτερο.
- Αίσθημα υπεροχής: Η μείωση κάποιου άλλου δημιουργεί μια ψευδαίσθηση ανωτερότητας, που για λίγο μπορεί να καλύψει τα εσωτερικά αισθήματα κατωτερότητας ή ανασφάλειας.
2. Απόκτηση ή διατήρηση ελέγχου
- Δυναμική εξουσίας: Σε σχέσεις όπου υπάρχει ανισορροπία δυνάμεων (π.χ., σε ένα ζευγάρι, σε φιλία ή σε εργασιακό περιβάλλον), η μείωση του άλλου μπορεί να ενισχύσει τη θέση εξουσίας αυτού που μειώνει. Το άτομο νιώθει ότι έχει τον έλεγχο, κρατώντας τον άλλον σε «χαμηλότερη» θέση.
- Αποφυγή απειλών: Όταν κάποιος αισθάνεται ότι ο άλλος έχει μεγαλύτερη ικανότητα ή δύναμη, μπορεί να τον μειώσει για να μειώσει αυτή την απειλή. Για παράδειγμα, σε έναν εργασιακό χώρο, κάποιος μπορεί να υποτιμήσει έναν συνάδελφο για να προστατέψει τη θέση του.
3. Εξωτερική επιβεβαίωση από το περιβάλλον
- Αναγνώριση από τρίτους: Όταν η μείωση ενός ατόμου γίνεται μπροστά σε άλλους (π.χ., μια παρέα ή σε επαγγελματικό περιβάλλον), μπορεί να λειτουργήσει ως τρόπος να τραβήξει την προσοχή ή την επιδοκιμασία. Το άτομο μπορεί να νιώθει ότι γίνεται πιο «ισχυρό» στα μάτια των άλλων.
- Συμμόρφωση με κοινωνικές πιέσεις: Αν βρίσκεται σε ένα περιβάλλον όπου η αρνητική κριτική ή ο χλευασμός είναι αποδεκτά ή ακόμα και επιβραβεύονται, μπορεί να υιοθετήσει αυτή τη συμπεριφορά για να ταιριάξει ή να μην περιθωριοποιηθεί.
4. Αποφυγή προσωπικής ευθύνης
- Αποπροσανατολισμός: Η μείωση των άλλων μπορεί να χρησιμοποιείται ως στρατηγική για να αποσπαστεί η προσοχή από τα δικά του λάθη ή ελλείμματα. Αντί να αναγνωρίσει την ευθύνη του για κάτι, το άτομο στρέφει την προσοχή στα ελαττώματα ή τις αδυναμίες του άλλου.
- Μείωση της σύγκρισης: Αν κάποιος νιώθει ότι συγκρίνεται αρνητικά με έναν άλλον (π.χ., «ο άλλος είναι καλύτερος επαγγελματικά ή κοινωνικά»), η μείωση του άλλου μειώνει την αίσθηση του δικού του μειονεκτήματος.
5. Κατασκευή «ασφαλούς» εικόνας εαυτού
- Άμυνα ενάντια στην κριτική: Όταν κάποιος έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου δέχθηκε αυστηρή κριτική ή υποτίμηση, μπορεί να έχει μάθει να μειώνει τους άλλους ως τρόπο να προστατεύσει τον εαυτό του από παρόμοια αντιμετώπιση.
- Μείωση φόβου απόρριψης: Αν κάποιος νιώθει ότι μπορεί να απορριφθεί από τους άλλους, μπορεί να τους μειώνει πρώτος για να μειώσει τη συναισθηματική επίδραση που θα είχε η απόρριψη.
6. Συναισθηματική ανακούφιση
- Έκφραση εσωτερικού πόνου: Για ορισμένους, η μείωση των άλλων είναι ένας δυσλειτουργικός τρόπος να εκφράσουν δικά τους συναισθήματα θυμού, απογοήτευσης ή θλίψης. Είναι πιο εύκολο να επικεντρωθούν στα ελαττώματα του άλλου παρά να επεξεργαστούν τα δικά τους συναισθήματα.
- Αίσθηση ελέγχου του χάους: Σε περιόδους έντονου στρες, η υποτίμηση των άλλων μπορεί να δώσει την ψευδαίσθηση της τάξης, κάνοντας το άτομο να νιώθει ότι έχει τον έλεγχο.
7. Ενίσχυση αρνητικών χαρακτηριστικών προσωπικότητας
- Ναρκισσιστική συμπεριφορά: Σε άτομα με έντονα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, η υποτίμηση των άλλων είναι τρόπος να προστατευτεί η «ιδανική εικόνα» του εαυτού τους. Αν νιώσουν ότι κάποιος άλλος μπορεί να είναι καλύτερος ή να τους απειλεί, θα τον μειώσουν για να επαναφέρουν την ισορροπία υπέρ τους.
- Δυσκολία με την ενσυναίσθηση: Η απουσία της ικανότητας να μπουν στη θέση του άλλου κάνει τη μείωση να μοιάζει «φυσική» συμπεριφορά, χωρίς να συνειδητοποιούν πόσο αρνητικά επηρεάζει τον άλλον.
Ποια είναι η παγίδα σε αυτά τα “κέρδη”;
Τα περισσότερα από τα παραπάνω οφέλη είναι προσωρινά και, σε βάθος χρόνου, συχνά οδηγούν σε προβλήματα:
- Κακές σχέσεις: Οι άνθρωποι απομακρύνονται από όσους τους μειώνουν.
- Αίσθημα μοναξιάς: Το άτομο μπορεί να νιώθει τελικά πιο μόνο του, καθώς οι σχέσεις βασίζονται στην ανισότητα.
- Αυτοκαταστροφικές τάσεις: Όσο περισσότερο μειώνει τους άλλους, τόσο περισσότερο απομακρύνεται από την πραγματική προσωπική ανάπτυξη και την αντιμετώπιση των δικών του προβλημάτων.
Αν κάποιος υιοθετεί αυτή τη συμπεριφορά, ίσως είναι σημαντικό να εξετάσει τι κρύβεται από πίσω και να δουλέψει με έναν θεραπευτή για να ανακαλύψει πιο υγιείς τρόπους να καλύψει τις συναισθηματικές του ανάγκες.