Το θέμα της συνήθειας και της δύναμής της είναι πολύ ενδιαφέρον, καθώς οι συνήθειες αποτελούν κεντρικό κομμάτι της ανθρώπινης συμπεριφοράς και επηρεάζουν τη ζωή μας σε μεγάλο βαθμό. Η έννοια αυτή αναλύεται εκτενώς στο βιβλίο “The Power of Habit” του Charles Duhigg, το οποίο εξετάζει πώς δημιουργούνται οι συνήθειες, πώς επηρεάζουν τη ζωή μας και πώς μπορούμε να τις αλλάξουμε. Ας δούμε τα βασικά σημεία:
Τι είναι η συνήθεια;
Η συνήθεια είναι μια αυτόματη συμπεριφορά ή μια ρουτίνα που αναπτύσσεται μέσω της επανάληψης. Όταν κάτι γίνεται συνήθεια, ο εγκέφαλος μας το επεξεργάζεται σχεδόν ασυναίσθητα, γεγονός που μειώνει την ανάγκη για συνειδητή σκέψη και εξοικονομεί νοητική ενέργεια.
Πώς δημιουργούνται οι συνήθειες;
Σύμφωνα με το “The Power of Habit”, οι συνήθειες ακολουθούν έναν κύκλο που ονομάζεται Habit Loop:
- Ερέθισμα (Cue): Ένα σήμα που πυροδοτεί τη συνήθεια, π.χ. η ώρα, ένα συναίσθημα ή μια κατάσταση.
- Ρουτίνα (Routine): Η συμπεριφορά που ακολουθεί, π.χ. το κάπνισμα ή το τσιμπολόγημα.
- Ανταμοιβή (Reward): Το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς, π.χ. χαλάρωση, ικανοποίηση ή μείωση του άγχους.
Αυτός ο κύκλος ενισχύεται μέσα από την επανάληψη, καθιστώντας τη συνήθεια βαθιά ριζωμένη στον εγκέφαλο.
Γιατί είναι τόσο δυνατές οι συνήθειες;
- Νευροβιολογία των συνηθειών: Οι συνήθειες αποθηκεύονται στον βασικό γαγγλιακό πυρήνα του εγκεφάλου, ένα μέρος που σχετίζεται με αυτόματες λειτουργίες. Αυτό τις καθιστά ανθεκτικές, ακόμη κι όταν το υπόλοιπο μέρος του εγκεφάλου σκέφτεται διαφορετικά.
- Ψυχολογική άνεση: Οι συνήθειες παρέχουν μια αίσθηση σταθερότητας και προβλεψιμότητας μέσα στην καθημερινότητα, κάτι που βοηθά στην αντιμετώπιση του άγχους και της αβεβαιότητας.
- Ενίσχυση από ανταμοιβές: Κάθε φορά που λαμβάνουμε την ανταμοιβή, ο εγκέφαλός μας ενισχύει τον κύκλο συνήθειας. Ειδικά οι άμεσες ανταμοιβές (π.χ. η απόλαυση του γλυκού) ενισχύουν τη συνήθεια περισσότερο από μακροπρόθεσμα οφέλη (π.χ. καλή υγεία).
Γιατί είναι δύσκολο να αλλάξουμε συνήθειες;
- Αυτόματος χαρακτήρας: Οι συνήθειες γίνονται ασυνείδητες, οπότε συχνά δρούμε χωρίς να σκεφτόμαστε.
- Προσαρμοστικότητα: Οι συνήθειες έχουν συχνά συναισθηματικές ή πρακτικές ρίζες που εξυπηρετούν πραγματικές ανάγκες (π.χ. η υπερφαγία ως τρόπος διαχείρισης άγχους).
- Αντίσταση στην αλλαγή: Η αλλαγή απαιτεί συνειδητή προσπάθεια, κάτι που μπορεί να είναι εξαντλητικό, ειδικά όταν οι ανταμοιβές δεν είναι άμεσες.
Πώς μπορούμε να αλλάξουμε μια συνήθεια;
Σύμφωνα με τον Duhigg και άλλες ψυχολογικές θεωρίες:
- Κατανόηση του κύκλου συνήθειας: Αναγνώρισε το ερέθισμα, τη ρουτίνα και την ανταμοιβή.
- Αντικατάσταση της ρουτίνας: Αντί να προσπαθείς να «σπάσεις» μια συνήθεια, αντικατέστησε τη με μια νέα. Για παράδειγμα, αν το κάπνισμα σε χαλαρώνει, μπορείς να δοκιμάσεις ασκήσεις αναπνοής ή τσάι.
- Εστίαση στο ερέθισμα: Αν μπορείς να αποφύγεις ή να τροποποιήσεις το ερέθισμα, μειώνεις τις πιθανότητες να εκκινήσεις τη συνήθεια.
- Εκμετάλλευση της δύναμης των μικρών αλλαγών: Ξεκίνα με μικρά βήματα που μπορούν να ενσωματωθούν εύκολα στην καθημερινότητά σου.
- Υποστήριξη: Η βοήθεια από άλλους (π.χ. φίλοι, θεραπευτής ή ομάδες υποστήριξης) μπορεί να είναι καθοριστική.
Οι συνήθειες είναι ισχυρές γιατί αποτελούν μέρος του τρόπου που λειτουργεί ο εγκέφαλός μας για να μας προστατεύσει από την εξάντληση. Παρόλο που η αλλαγή τους είναι δύσκολη, είναι απολύτως δυνατή με κατανόηση, επίγνωση και στρατηγική προσέγγιση. Εστιάζοντας στη δομή του κύκλου συνήθειας, μπορούμε να πάρουμε τον έλεγχο και να κατευθύνουμε τη ζωή μας σε θετικές αλλαγές.
Πηγή:
Duhigg, Charles. (2012). The Power of Habit: Why We Do What We Do in Life and Business. Random House.